Soạn văn 10 bài: Tổng kết phần văn học trang 146 sgk

Tổng kết phần văn học sẽ có cái nhìn tổng hợp, khái quát về toàn bộ văn bản đã học trong chương trình lớp 10. KhoaHoc xin tóm tắt những nội dung cơ bản của bài học và phần hướng dẫn soạn văn ngắn gọn, chi tiết, dễ hiểu. Xin mời các bạn cùng tham khảo

A. Kiến thức trọng tâm

1. Văn học dân gian và Văn học viết

2. Văn học dân gian

a)

• Văn học dân gian có hai đặc trưng cơ bản
• Tính truyền miệng: Đây là cách tồn tại, lưu hành mang tính đặc trưng tạo nên điểm khác biệt cơ bản giữa văn học dân gian và văn học viết.
• Tính tập thể: văn học dân gian là kết quả sáng tác của tập thể, trở thành tài sản chung của mọi người. Khác với văn học viết là sáng tác của cá nhân.
• Các thể loại của văn học dân gian và đặc trưng của nó

b) Các bạn có thể tham khảo lại bài soạn của KhoaHoc để có định hướng phân tích:

• Sử thi: đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
• Truyền thuyết: Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy
• Truyện cổ tích: Tấm Cám
• Truyện cười: Tam đại con gà và Nhưng nó phải bằng hai mày
• Ca dao: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa và ca dao hài hước
• Tục ngữ: Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản xuất và Tục ngữ về con người và xã hội

c) Một số truyện dân gian và một số câu ca dao, tục ngữ

• Truyện dân gian: truyện cổ tích Thạch Sanh, Sự tích Trầu cau, sự tích hòn Vọng Phu, truyện ngụ ngôn đeo nhạc cho mèo, truyện cười Treo biển...
• Một số câu ca dao, tục ngữ
• Thân em như hạt mưa sa/ Hạt vào đài các hạt ra ruộng cày; Trèo lên cây bưởi hái hoa/Bước xuống thềm nhà hái nụ tầm xuân/ Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc/ Em lấy chồng rồi anh tiếc lắm thay
• Có công mài sắt có ngày nên kim, Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ, Lời nói gió bay

3. Văn học viết

a) Những nội dung lớn của văn học Việt Nam trong quá trình phát triển

b) Văn học viết Việt Nam phát triển trong sự ảnh hưởng qua lại với các yếu tố truyền thống dân tộc, tiếp biến văn học nước ngoài như thế nào? Nêu một số hiện tượng văn học tiêu biểu để chứng minh.

c) Sự khác nhau giữa văn học trung đại và văn học hiện đại về ngôn ngữ và hệ thống thể loại

Trả lời:

a. Các nội dung lớn của văn học Việt Nam trong lịch sử phát triển là: chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa nhân đạo và cảm hứng thế sự.

b.

• Văn học viết Việt Nam được xây dựng trên nền tảng văn học và văn hóa dân gian Việt Nam, có sự ảnh hưởng và tiếp thu của văn hóa - văn học nước ngoài như Trung Quốc, phương Tây
• Cụ thể là:
• Văn học viết Việt Nam được xây dựng trên nền tảng của văn học và văn hoá dân gian Việt Nam. Các tập thơ lớn như Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi, Truyện Kiều của Nguyễn Du, thơ Nôm của Hồ Xuân Hương... đều có nhiều yếu tố của tục ngữ, ca dao; Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ mang nhiều yếu tố của truyền thuyết, cổ tích thần kì, ...
• Văn học viết Việt Nam chịu ảnh hưởng trực tiếp văn học và văn hóa Trung Hoa. Phần lớn sáng tác thời phong kiến đều được viết bằng chữ Hán, theo các thể loại của văn học Hán, nhất là thơ Đường, tiểu thuyết chương hồi, các thể cáo, hịch, phú, ngâm khúc, kí sự ..., nhiều tác phẩm có giá trị; các tác phẩm chữ Nôm cũng chịu ảnh hưởng về thể loại của văn học Trung Quốc như thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương, Bà huyện Thanh Quan,...Kể cả Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng chứa đựng rất nhiều yếu tố Hán, cũng như đã kế thừa thành tựu văn hóa văn học Hán.
• Văn học viết Việt Nam còn chịu ảnh hưởng của văn học phương Tây, trực tiếp là văn học Pháp trong thời kì chuyển từ văn học cổ điển sang văn học hiện đại. Phong trào Thơ mới phá bỏ thể thơ Đường luật, đưa thơ tự do và các thể thơ phương Tây vào Việt Nam, tạo ra các thể loại thơ mới, với cách cảm thụ mới. Các tiểu thuyết, truyện ngắn, phóng sự... của Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Ngô Tất Tố... đều được viết theo phong cách của văn học phương Tây.

c. Văn học trung đại và Văn học hiện đại khác nhau về ngôn ngữ và thể loại

4. Văn học Viết Việt Nam trong chương trình Ngữ Văn 10

a) Văn học viết Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX bao gồm những thành phần nào? Phát triển qua mấy giai đoạn? Những đặc điểm lớn về mội dung và nghệ thuật của văn học trung đại Việt Nam?

b) Thống kê những thể loại văn học trung đại mà anh (chị) đã học. Nêu đặc điểm chủ yếu của một số thể loại tiêu biểu như chiếu, cáo, phú, thơ Đường luật, thơ Nôm Đường luật, ngâm khúc, hát nói.

c) Nêu những tác gia, tác phẩm văn học tiêu biểu bằng cách lập bảng

Trả lời:

a) Xem câu trả lời tại: Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX

b) Các thể loại văn học trung đại đã học:

• Thơ Đường luật chữ Hán (VD: Thuật hoài - Phạm Ngũ Lão).
• Thơ Nôm Đường luật (Nhàn - Nguyễn Bỉnh Khiêm).
• Thơ Nôm Đường luật sáng tạo: thất ngôn xen lục ngôn (Cảnh ngày hè - Nguyễn Trãi).
• Phú (Bạch Đằng giang phủ - Trương Hán Siêu).
• Cáo (Bình Ngô đại cáo - Nguyễn Trãi).
• Tựa (tự) (Trích diễm thi tập tự - Hoàng Đức Lương).
• Sử kí (Đại Việt sử kí toàn thư - Ngô Sĩ Liên).
• Truyền kì (Truyền kỉ mạn lục - Nguyễn Dữ).
• Tiểu thuyết chương hồi (chí).
• Ngâm khúc.
• Thơ Nôm lục bát.
• Thơ Nôm song thất lục bát.

Đặc điểm chủ yếu của một số thể loại:

• Chiếu: văn bản do nhà vua ban lệnh cho quần thần hoặc toàn thiên hạ yêu cầu thực hiện một công việc nào đấy có ý nghĩa chính trị- xã hội ... (Tương đương với công văn, chỉ thị hiện nay. Dưới chiếu còn có chỉ, dụ...)
• Cáo: Một loại văn bản của nhà vua nhằm tuyên bố trước nhân dân một vấn đề nào đấy (Tương đương vói tuyên ngôn hiện nay).
• Phú: là loại văn viết theo luật riêng, thường cũng có vần, nhịp và đối, dùng để miêu tả, ngâm, vịnh cảnh đẹp, nhân đó mà ca ngợi hay ngụ ý một vấn đề nào đấy có tính xã hội hoặc triết lí.
• Thơ Đường luật: là loại thơ chữ Hán, có nguồn gốc (thịnh hành) từ thời nhà Đường. Thơ Đường có niêm luật khe kỉ tắt, trong nhiều trường hợp hạn chế sự sáng tạo, nhưng thực ra nó cũng có tác dụng thử thách và sàng lọc trình độ ngôn từ của các nhà thơ. Thơ Đường luật có nhiều loại: thất ngôn, ngũ ngôn, thơ tháp tự, ... nhưng phổ biến nhất là thơ thất ngôn bát cú.
• Thơ Nôm Đường luật: là loại thơ người Việt vận dụng thơ Đường, sáng tác bằng chữ Nôm.
• Ngâm khúc: loại thơ dài (gần giống trường ca ngày nay), có cốt truyện nhưng không thành truyện, nên không phải truyện thơ, dùng để thể hiện một nỗi niềm tâm sự nào đấy của tác giả, thông qua một hình tượng văn học. Ở Việt Nam, thể loại này thịnh hành vào khoảng thế kỉ XVIII- XIX. Ví dụ: Chinh phụ ngâm, Cung oản ngâm, ...
• Hát nói: thể loại dùng trong sân khấu (như chèo), được diễn xuất bằng cách đọc (nói) có nhạc điệu, ngữ điệu nhưng không phải ngâm hay hát.

c) Bảng những tác gia, tác phẩm tiêu biểu

5. Nội dung lớn của văn học trung đại Việt Nam

• Chủ nghĩa yêu nước
• Gắn với tư tưởng trung quân ái quốc và truyền thống yêu nước của dân tộc Việt Nam
• Thể hiện rất phong phú, đa dạng, tập trung chủ yếu ở một số phương diện: ý thưc độc lập, tự chủ, tự cường, tự tôn dân tộc; lòng căm thù giặc, tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược; tự hào trước chiến công thời đại....
• Chủ nghĩa nhân đạo
• Bắt nguồn từ truyền thống nhân văn của người Việt Nam và tiếp thu tư tưởng nhân văn tích cực vốn có của Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo
• Thể hiện rất phong phú, đa dạng, chủ yếu ở một số nội dung: thương người, đề cao con người về phẩm chất, tài năng, khát vọng chân chính; đè cao quan hệ đạo đức, đạo lí tốt đẹp giữa người và người...

6. Văn học nước ngoài

a) So sánh để rút ra vài nhận xét về sự giống và khác nhau về nội dung và hình thức giữa các thiên sử thi: Đăm Săn (Việt Nam), Ô-đi-xê (Hi Lạp), Ra-ma-ya-na (Ấn Độ).

b) Những nét đặc sắc của thơ Đường về nội dung và hình thức. Nêu một số điểm mà anh (chị) cảm thấy hay nhất ở những bài thơ Đường đã học. Nêu lên những nét đặc sắc khác nhau giữa thơ Đường (Trung Quốc) và thơ Hai-cư (Nhật Bản)

c) Qua đoạn trích từ Tam quốc diễn nghĩa, nêu nhận xét về lối kể chuyện và khắc họa tính cách nhân vật của tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc.

Trả lời:

a) So sánh sử thi của Việt Nam với Hi Lạp, Ấn Độ về nội dung và hình thức

b) Những nét đặc sắc của thơ Đường về nội dung và hình thức

• Về nội dung: hai đề tài chính là thiên nhiên và thế sự, qua đó bộc lộ tư tưởng nhân đạo, sự ưu thời mẫn thế, tư tưởng trung quân ái quốc, cùng những tấm lòng vì nước vì dân, ...
• Về nghệ thuật: Quy định nghiêm ngặt về niêm, luật; nghệ thuật đối đã được đẩy lên mức độ cao nhất; thi pháp thơ Đường cũng đạt đến trình độ phát triển rất cao, từng là mẫu mực cho thơ phương Đông trong nhiều thế kỉ.

Sự khác biệt giữa thơ Đường và thơ Hai-cư

c) Lối kể chuyện và khắc họa nhân vật trong tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc qua đoạn trích Tam quốc diễn nghĩa: nghệ thuật kể chuyện khéo léo, kịch tính phát triển nhanh, đẩy lên cao, thắt nút và mở nút khéo (với việc Sái Dương xuất hiện đột ngột và hồi trống trận vang lên) và nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật tài tình (hai nhân vật Trương Phi và Quan Công hiện lên rất sinh động, gây ấn tượng mạnh mẽ qua ngôn ngữ và hành động)

7. Lí luận văn học

a) Những tiêu chí chủ yêu của văn bản văn học là gì?

b) Nêu những tầng cấu trúc của văn bản văn học.

c) Trình bày những khái niệm thuộc về nội dung và những khái niệm thuộc về hình thức của văn bản văn học. Cho một số ví dụ để làm sáng tỏ.

d) Nội dung và hình thức của văn bản văn học có quan hệ với nhau như thế nào? Cho một số ví dụ để làm sáng tỏ.

Trả lời:

a) Những tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học: xem câu trả lời tại Văn bản văn học

b) Những tầng cấu trúc của văn bản văn học: xem câu trả lời tại Văn bản văn học

c) Những khái niệm thuộc về nội dung và hình thức của văn bản văn học: xem câu trả lời tại Nội dung và hình thức của văn bản văn học

d) Nội dung và hình thức của văn bản có quan hệ chặt chẽ với nhau: xem câu trả lời tại Nội dung và hình thức của văn bản văn học